Als bewoner van Uitgeest maak ik vrijwel dagelijks de kalk- en staaltreinen voor eerst de hoogovens, later Corus en nu Tata Steel mee. Voorheen ging vrijwel alles via de Hemtunnel met kopmaken in Uitgeest naar Beverwijk. De laatste jaren komt en gaat er ook veel via de Velsertunnel en zien we die treinen hier in Uitgeest niet meer langs komen.
Nu heb ik de kalktreinen uit de jaren tachtig hier niet meegemaakt, ik ben hier in 1992 komen wonen, maar er is hier en daar nog wel wat over te vinden op het internet en in boeken.
Deze treinen werden ook wel de drie-productentrein genoemd. Termen als de receptentrein of de specerijentrein werden ook gebruikt. Drie verschillende soorten kalk werden dus aangevoerd uit België voor de staalproductie in IJmuiden:
- kalksteen (voor de sinter- en pelletfabriek)
- kluitkalk (voor de staalfabriek)
- ongebluste kalk (voor de staalfabriek)
Kalkvervoer in de jaren tachtig vond vooral plaats met in 1969 gebouwde Fals goederenwagens. Destijds werden die afwisselend gebruikt voor cokes, erts en kalksteen. Door het vervoer van de eerste twee werden de afdichtingsrubbers zodanig beschadigd dat na een bepaalde tijd de wagens niet meer geschikt waren voor kalkvervoer omdat het weglekte door de beschadigde rubber afdichtingen. In 1984 werd een deel van de wagens gereserveerd voor het vervoer van kalk. De aanpassingen waren minimaal en vooral het uitsluitend gebruiken voor kalk zorgde er voor dat de vorige problemen wegbleven. De 120 wagens kregen de benaming Fals-z, werden omgenummerd en kregen de opschriften 'kalk' op de rechter kleppen. Dit was in wezen fase 1. Zo snel mogelijk omdat de wagens meteen nodig waren.
Daarna werd fase 2 gestart: revisie van het park. De wagens werden voorzien van nieuwe zijkleppen met verbeterde afdichtingen. Ook werden de wagen geheel geschilderd: licht grijs met grote blauwe NS-emblemen. De eerste wagen kreeg ook groot het opschrift KALK. Omdat vervoer van kalk in open wagens een milieu-onvriendelijke naam heeft werd het opschrift gewijzigd in kalksteen wat ook veel kleiner werd vermeld. Omdat er nieuwe spuitmallen nodig waren én de wagens snel nodig waren kwamen er veel zonder opschrift uit de revisie. Later is zelfs besloten opschriften weg te laten. Bij de revisie werden de wagens nogmaals omgenummerd. Het park werd uitgebreid tot 135 wagens tijdens de revisie die van 1985 t/m 1987 plaats vond.
Begin jaren '00 werden er steeds meer wagens ter zijde gesteld en gesloopt. Ze werden vervangen door gehuurde Belgische groene Falns. Aan de inzet van die wagens kwam in 2009 een abrupt einde door een grote ontsporing op het emplacement van Amsterdam Centraal.
Voor de zg. kluitkalk werd een ander type wagen wat ingezet. Deze waren 30 stuks in 1970 uit Fads verbouwde Tads. In 1975 volgde een 2e serie van 30 stuks. Beide series kregen in 1980 de benaming Tals. De wagens waren bruin, echter door de fijne kalk waren ze vooral erg wit. Omdat hierdoor de nummers niet meer leesbaar waren werden er in 1983 gele emaile nummerborden geplaatst. De Tals zijn tot en met 2008 ingezet totdat ze werden vervangen door de rode DB Talns.
Het derde type wagen die werden ingezet voor het vervoer van ongebluste kalk waren de bekende bollenwagens type Ucs-y. Doordat er bij dit type wagen altijd sprake is van een kleine restlading werden de wagens voor één type lading gebruikt. Vanaf 1964 werd dit in een gekleurd vlak aangegeven. Voor kalk was dat een groen vlak met de tekst 'kalk'.
De modellenVan de Fals-z zijn door diverse fabrikanten modellen uitgebracht. Lima, Fleischmann, Märklin en Roco. Geen enkel model is een exacte weergave van de Fals-z. De Lima wijkt wel erg veel af. Van Fleischmann is er mij maar 1 bekend, dus daar stel je geen trein mee samen. De overgebleven beide merken hebben wel diverse wagens uitgebracht. Na een vergelijkend warenonderzoek tussen deze versies in samenwerking met Gert (Noordwaarts) heb ik besloten voor uitsluitend Roco te gaan. Niet dat onderstaande Märklin’s niet geschikt of mooi genoeg zijn, maar Roco biedt mee meer mogelijkheden.
Foto: Noordwaarts Märklin set 46242 en set 46250
Foto: Noordwaarts Märklin 46242-1
Foto: Noordwaarts Märklin 46250-2
Foto: Noordwaarts Märklin 46250 belading
Onderstaande lijst geeft de mij bekende modellen van Kalkwagens weer.
Aangezien de 3 productentrein in zeer veel verschillende afmetingen voor kwam, van enkel wagens tot zeer lange treinen, kan je er van maken wat je wil. Gezien het grote aanbod van Fals-z zal het grootste deel van de trein daar uit bestaan. Om nog een wat bontere versie van de trein te creëren positioneer ik de trein ergens in de jaren '86-'87. De jaren dat de bruine Fals-z werden gereviseerd. In die jaren kwamen zowel de bruine als de gereviseerde grijze in de trein voor. Ik heb gekozen voor set 45978: 3 bruine Fals-z met 'kalk'-opschrift.
Roco 45978
Tevens de 5 grijze die Roco uitbracht. Roco 47407 zou het juiste wagennummer hebben voor het enige grote opschrift 'KALK'.
Roco 47407
De 47406 heeft het kleinere opschrift 'kalksteen'.
Roco 47406
De nummers 67731, 67732 en 67733 hebben, niet in overeenstemming met de werkelijkheid, ook het grote opschrift 'KALK'. Die gaan er dus af. Dat gaat niet zonder ook de grijze verf te beschadigen. Gelukkig zijn de modellen van grijs kunststof gemaakt. Na het vervuilen is er waarschijnlijk niets van te zien.
Roco 67732
Zowel Roco als Märklin hebben bollenwagens uitgebracht. Ook deze zijn vergeleken en los van wat de mooiste zou zijn, heb ik gekozen voor Roco. Die heeft modellen uitgebracht met het opschrift 'kalk'. 3 stuks, waaronder 1 in de Railion-tijd. Er blijven voor deze trein dus 2 over.
Roco 46860
Roco 46874
Dan het moeilijkste model. Of eigenlijk...van de Tals is (nog) geen model uitgebracht. Dat wordt wachten op het uitbrengen door een fabrikant of zelfbouw...of ombouw van een bestaand model.
Ik heb wel wat ideeën, maar nog niets concreets. Later wellicht in deze draad.
Nu verzamel ik ook in het tijdperk ‘00-’09. In de jaren ‘00, ‘01, ‘02 (ik weet het niets exact en kan er geen keiharde gegevens over vinden) werden de grijze Fals-z steeds meer ter zijde gesteld en uiteindelijk gesloopt en vervangen door gehuurde Belgische Falns.
Door de bruine Fals-z te vervangend door groene Falns kan de trein in bovenstaande jaren geplaatst worden. We kunnen dan nog een bollenwagen toevoegen, of één van de twee er door vervangen en de naam Railion zit ook in de trein.
Zowel Fleischmann als Roco hebben de Belgische Falns met opschriften ‘Depot Beverwijk’ uitgebracht. Ik kies hier ook weer voor de optie Roco.
Ik ben trouwens nog op zoek naar de set 45936
Roco 47412
Roco 66460
Om een overzicht tegen welke wagen wanneer kan worden ingezet heb ik de hierboven besproken wagens in een schema gezet.
De volgende stap is de trein realistisch te vervuilen en toch ook op zoek naar een alternatief voor de ontbrekende Tals, anders blijft het bij een twee-productentrein..
Algemeen
